PQStat - Baza Wiedzy

ANOVA powtarzanych pomiarów

Jednoczynnikowa analiza wariancji dla powtarzanych pomiarów, czyli ANOVA dla grup zależnych (ang. single-factor repeated-measures analysis of variance) stosuje się w sytuacji, gdy pomiarów badanej zmiennej dokonujemy kilkukrotnie ( $k\geq2$ ) w różnych warunkach (przy czym zakładamy, że wariancje różnic pomiędzy wszystkimi parami pomiarów są sobie bliskie).

Test ten służy do weryfikacji hipotezy o równości średnich badanej zmiennej w kilku ( $k\geq2$ ) populacjach.

Podstawowe warunki stosowania:

pomiar na skali interwałowej,
normalność rozkładu dla wszystkich zmiennych będących różnicą par pomiarowych (lub normalność badanej zmiennej dla każdego pomiaru),
model zależny.

Hipotezy:

$\begin{array}{cl} \mathcal{H}_0: & \mu_1=\mu_2=...=\mu_k,\\ \mathcal{H}_1: & $nie wszystkie $\mu_j$ są sobie równe $(j=1,2,...,k)$$, \end{array}$

gdzie:

$\mu_1$ , $\mu_2$ ,…, $\mu_k$ - średnie badanej zmiennej w kolejnych pomiarach z badanej populacji.

Statystyka testowa ma postać: $\begin{displaymath} F=\frac{MS_{BC}}{MS_{res}} \end{displaymath}$

gdzie:

$\displaystyle MS_{BC} = \frac{SS_{BC}}{df_{BC}}$ -średnia kwadratów między pomiarami,

$\displaystyle MS_{res} = \frac{SS_{res}}{df_{res}}$ - średnia kwadratów dla reszt,

$\displaystyle SS_{BC} = \sum_{j=1}^k\left({\frac{\left(\sum_{i=1}^{n}x_{ij}\right)^2}{n}}\right)-\frac{\left(\sum_{j=1}^k{\sum_{i=1}^{n}x_{ij}}\right)^2}{N}$ - suma kwadratów między pomiarami,

$\displaystyle SS_{res} = SS_{T}-SS_{BS}-SS_{BC}$ - suma kwadratów dla reszt,

$\displaystyle SS_{T} = \left(\sum_{j=1}^k{\sum_{i=1}^{n}x_{ij}^2}\right)-\frac{\left(\sum_{j=1}^k{\sum_{i=1}^{n}x_{ij}}\right)^2}{N}$ - całkowita suma kwadratów,

$\displaystyle SS_{BS} = \sum_{i=1}^n\left(\frac{\left(\sum_{j=1}^k x_{ij}\right)^2}{k}\right)-\frac{\left(\sum_{j=1}^k{\sum_{i=1}^{n}x_{ij}}\right)^2}{N}$ - suma kwadratów między obiektami,

$df_{BC}=k-1$ - stopnie swobody (między pomiarami),

$df_{res}=df_{T}-df_{BC}-df_{BS}$ - stopnie swobody (dla reszt),

$df_{T}=N-1$ - całkowite stopnie swobody,

$df_{BS}=n-1$ - stopnie swobody (między obiektami),

$N=nk$ ,

$n$ - liczność próby,

$x_{ij}$ - wartości zmiennej dla $i$ obiektów $(i=1,2,...n)$ w $j$ pomiarach $(j=1,2,...k)$ .

Statystyka ta podlega rozkładowi F Snedecora z $df_{BC}$ i $df_{res}$ stopniami swobody.

Wyznaczoną na podstawie statystyki testowej wartość $p$ porównujemy z poziomem istotności $\alpha$ :

$\begin{array}{ccl} $ jeżeli $ p \le \alpha & \Longrightarrow & $ odrzucamy $ \mathcal{H}_0 $ przyjmując $ \mathcal{H}_1, \\ $ jeżeli $ p > \alpha & \Longrightarrow & $ nie ma podstaw, aby odrzucić $ \mathcal{H}_0. \\ \end{array}$

Wielkość efektu - cząstkowa $\eta^2$

Wielkość ta określa proporcję wariancji wyjaśnionej do wariancji całkowitej związanej z danym czynnikiem. Zatem w modelu powtarzanych pomiarów wskazuje jaka część wewnątrzosobowej zmienności wyników może być przypisana powtarzanym pomiarom zmiennej.

$\begin{displaymath} \eta^2=\frac{SS_{BC}}{SS_{BC}+SS_{res}} \end{displaymath}$

Testy POST-HOC

Wprowadzenie do kontrastów i testów POST-HOC przeprowadzone zostało w rozdziale dotyczącym jednoczynnikowej analizy wariancji.

Test LSD Fishera

Dla porównań prostych i złożonych (liczność w poszczególnych pomiarach zawsze jest taka sama).

Hipotezy:

Przykład - porównania proste (porównanie pomiędzy sobą 2 wybranych średnich):

$\begin{array}{cc} \mathcal{H}_0: & \mu_j=\mu_{j+1},\\ \mathcal{H}_1: & \mu_j \neq \mu_{j+1}. \end{array}$

$\mathfrak{(i)}$ Wartość najmniejszej istotnej różnicy wyliczana jest z wzoru:

$\begin{displaymath} NIR=\sqrt{F_{\alpha,1,df_{res}}}\cdot \sqrt{\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}, \end{displaymath}$

gdzie:

$F_{\alpha,1,df_{res}}$ - to wartość krytyczna (statystyka) rozkładu F Snedecora dla zadanego poziomu istotności $\alpha$ oraz dla stopni swobody odpowiednio: 1 i $df_{res}$ .

$\mathfrak{(ii)}$ Statystyka testowa ma postać:

$\begin{displaymath} t=\frac{\sum_{j=1}^k c_j\overline{x}_j}{\sqrt{\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}}. \end{displaymath}$

Statystyka ta podlega rozkładowi t-Studenta z $df_{res}$ stopniami swobody.

Uwaga!

Dla kontrastów wielkość $\sqrt{\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}$ zastąpiona jest błędem kontrastu $SE_{contrast}$ , a stopnie swobody to $df_{BS}$ .

Test Scheffego

Dla porównań prostych (liczność w poszczególnych pomiarach zawsze jest taka sama).

$\mathfrak{(i)}$ Wartość najmniejszej istotnej różnicy wyliczana jest z wzoru:

$\begin{displaymath} NIR=\sqrt{F_{\alpha,df_{BC},df_{res}}}\cdot \sqrt{(k-1)\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}, \end{displaymath}$

gdzie:

$F_{\alpha,df_{BC},df_{res}}$ - to wartość krytyczna (statystyka) rozkładu F Snedecora dla zadanego poziomu istotności $\alpha$ oraz $df_{BC}$ i $df_{res}$ stopni swobody.

$\mathfrak{(ii)}$ Statystyka testowa ma postać:

$\begin{displaymath} F=\frac{\left(\sum_{j=1}^k c_j\overline{x}_j\right)^2}{(k-1)\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}. \end{displaymath}$

Statystyka ta podlega rozkładowi F Snedecora z $df_{BC}$ i $df_{ref}$ stopniami swobody.

Test Tukeya.

Dla porównań prostych (liczność w poszczególnych pomiarach zawsze jest taka sama).

$\mathfrak{(i)}$ Wartość najmniejszej istotnej różnicy wyliczana jest z wzoru:

$\begin{displaymath} NIR=\frac{\sqrt{2}\cdot q_{\alpha,df_{res},k} \cdot \sqrt{\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}}{2}, \end{displaymath}$

gdzie:

$q_{\alpha,df_{res},k}$ - to wartość krytyczna (statystyka) rozkładu studentyzowanego rozstępu dla zadanego poziomu istotności $\alpha$ oraz $df_{res}$ i $k$ stopni swobody.

$\mathfrak{(ii)}$ ] Statystyka testowa ma postać:

$\begin{displaymath} q=\sqrt{2}\frac{\sum_{j=1}^k c_j\overline{x}_j}{\sqrt{\left(\sum_{j=1}^k \frac{c_j^2}{n}\right)MS_{res}}}. \end{displaymath}$

Statystyka ta podlega rozkładowi studentyzowanego rozstępu $df_{res}$ i $k$ stopniami swobody.

Info.

Algorytm obliczania wartości p i statystyki rozkładu studentyzowanego rozstępu w PQStat bazuje na pracy Lunda (1983)¹⁾. Inne programy lub strony internetowe mogą wyliczać nieco inne wartości niż PQStat, gdyż mogą bazować na mniej precyzyjnych lub bardziej restrykcyjnych algorytmach (Copenhaver i Holland (1988), Gleason (1999)).

Test dla trendu.

Test badający istnienie trendu może być wyliczany w takiej samej sytuacji jak ANOVA dla zmiennych zależnych, gdyż bazuje na tych samych założeniach, inaczej jednak ujmuje hipotezę alternatywną - wskazując w niej na istnienie trendu wartości średnich w kolejnych pomiarach. Analiza trendu w ułożeniu średnich oparta jest na kontrastach Test LSD Fishera. Budując odpowiednie kontrasty można badać dowolny rodzaj trendu np. liniowy, kwadratowy, sześcienny, itd. Tabela przykładowych wartości kontrastów dla wybranych trendów znajduje się w opisie testu dla trendu dla ANOVA zmiennych niezależnych.

Trend liniowy

Trend liniowy, tak jak pozostałe trendy, możemy analizować wpisując odpowiednie wartości kontrastów. Jeśli jednak znany jest kierunek trendu liniowego, wystarczy skorzystać z opcji Trend liniowy i wskazać oczekiwaną kolejność populacji przypisując im kolejne liczby naturalne.

Analiza przeprowadzana jest w oparciu o kontrast liniowy, czyli wskazanym według naturalnego uporządkowania grupom przypisane są odpowiednie wartości kontrastu i wyliczona zostaje statystyka Test LSD Fishera.

Przy znanym oczekiwanym kierunku trendu, hipoteza alternatywna jest jednostronna i interpretacji podlega jednostronna wartość $p$ . Interpretacja dwustronnej wartości $p$ oznacza, że badacz nie zna (nie zakłada) kierunku ewentualnego trendu. Wyznaczoną na podstawie statystyki testowej wartość $p$ porównujemy z poziomem istotności $\alpha$ :

$\begin{array}{ccl} $ jeżeli $ p \le \alpha & \Longrightarrow & $ odrzucamy $ \mathcal{H}_0 $ przyjmując $ \mathcal{H}_1, \\ $ jeżeli $ p > \alpha & \Longrightarrow & $ nie ma podstaw, aby odrzucić $ \mathcal{H}_0. \\ \end{array}$

Okno z ustawieniami opcji jednoczynnikowej ANOVA dla grup zależnych wywołujemy poprzez menu Statystyka→Testy parametryczne→ANOVA dla grup zależnych lub poprzez Kreator.

Patrz przykład (plik ciśnienie.pqs)

¹⁾

Lund R.E., Lund J.R. (1983), Algorithm AS 190, Probabilities and Upper Quantiles for the Studentized Range. Applied Statistics; 34

PQStat - Baza Wiedzy

Narzędzia użytkownika

Narzędzia witryny

Pasek boczny

ANOVA powtarzanych pomiarów

Narzędzia strony